شخصیت قرآنی امام رضا (علیه السلام)

آن حضرت از اهل بیت محسوب می‌شود و مصداق آیاتی است که به بیان حقانیت اهل بیت می‌پردازند از جمله این آیات:

1- آیه تطهیر:
«وَ قَرنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا بَتَرجّنَ تَبّرجَ الجِهلیّة الاولی و اَقمِنَ الصَّلوةَ و ءاتینَ الزَّکوةَ و اَطِعَن اللهَ وَ رسُولَهُ اِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیراً» و در خانه‌های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیت نخستین ظاهر نشوید و نماز را بر پا دارید و زکات را بپردازید و خدا و رسولش را اطاعت کنید خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.(سوره احزاب (33)، آیه 33)
در روایتی از امام رضا (علیه السلام) به نقل از پدرانش به نقل از امام سجاد (علیه السلام) به نقل از ام سلمه عنوان شده است که این آیه در خانه من و در روزی که پیامبر در خانه من بود نازل شد پیامبر نزد من بود که علی، فاطمه، حسن و حسین را فرا خواند، جبرئیل هم آمد و پیامبر عبای فدکی را بر آنها گستراند و سپس فرمود: «پروردگارا! اینان اهل بیت من هستند خدایا! هر گونه پلیدی را از آنها دور کن و کاملاً پاکشان گردان.»
در ارتباط با مفهوم اهل بیت باید بیان کرد که براساس روایتی از پیغمبر همان عترت است که امام (علی، حسن و حسین و امامانی است که پشت سر امام حسین (علیه السلام) است تا روز رستاخیز.(محمد محمدی ری شهری، اهل بیت (علیهم السلام) در قرآن و حدیث، ترجمه حمیدرضا شیخی، ج 2، قم، دارالحدیث، 1379، صص 35- 33- محمدبن علی صدوق، عیون اخبار الرضا، ترجمه نجفی اصفهانی، ج 1، بی جا، پیام علمدار، 1387ش، ص 47)

2- آیه اولی الامر:

« یآیُهاَ الَّذینَ امَنُوآ اَطیعُوا اللهَ وَ اَطیعُوا للرّسُولَ وَ اُولی الاَمرِ مِنکُم فَإِن تَنزَعتُم فِی شَیءٍ فَرُدُّوه اِلَی اللهِ وَ الرَّسُولِ اِن کُنتُم تُؤمِنونَ بِاللهِ وَ اَلیومِ الاخِرِ ذلِکَ خَیرٌ وَ اَحسَنُ تَاویلاً» ای کسانی که ایمان آورده اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولوالامر! و هر گاه در چیزی نزاع داشتید آن را به خدا و پیامبر باز گردانید (و از آنها داوری بطلبید اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید برای شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است.)(نساء (4)، آیه 59)
تمیم بن بهلول از عبدالله بن ابی الهذیل روایت می‌کند: از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم که امامت در حق چه کسی واجب می‌شود و چیست علامت کسی که از برای او امامت واجب می‌شود: فرمودند: «دلیل بر امامت و حجت مومنین و قائم بر امور مسلمین و ناطق به قرآن و عالم به احکام برادر پیغمبر خدا است و جانشین او بر امت او است و وحی او بر ایشان است و ولی او است که نسبت به او به منزله هارون است نسبت به موسی و واجب است اطاعت او به گفته حق تعالی که فرمود: «یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم.»و وصف او شده است به قول خدای عزوجل (انما ولیکم الله و رسوله و الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون) چه او کسی است که به ولایت خوانده شده و از برای وی امامت ثابت شده در روز غدیر خم به گفته رسول از جانب پروردگار که آن جناب فرمود به مردم که آیا من اولی نیستم به شما از خودتان؟ عرض کردند بلی، فرمود: «پس هر که من مولای او هستم علی مولای او است، خدایا دوست دارد کسی را که با او دوستی کند و یاری کن کسی را که یاری او کند و نصرت بده کسی را که نصرت به وی دهد و مخذول کن کسی را که او را مخذول کند و اهانت کن کسی را که او را اهانت کند، علی بن ابی طالب امیرالمؤمنان و امام متقیان است و عصاکش کسانی است که آثار و خرد در دست و پای ایشان آشکار باشد و افضل و حیان است و بهترین تمام خلق است و بعد از رسول خدا و بعد از آن جناب حسن بن علی پس از آن حسین بن علی که دو بسط رسول خدایند و دو فرزند بهترین تمام زنانند سپس علی بن الحسین بعد از او محمدبن علی بعد از او جعفر بن محمد بعد از او موسی بن جعفر بعد از او علی بن موسی بعد از او محمدبن علی بعد از او علی بن محمد بعد از او حسن بن علی بعد از او محمد بن حسن (صلوات الله علیهم اجمعین) هر یک بعد از دیگری امامند و اینها عترت رسول می‌باشند و اینها معروفند به وصیت و امامت که در هیچ عصری و زمانی زمین از وجود ایشان خالی نشود و حجتی از ایشان باید در زمین باشد و ایشان هستند دستگیره استوار و ایشانند ائمه هدی و حجت بر اهل دنیا تا این که وارث حق شوند حق تعالی زمین را و آنچه بر آن است و هر کس مخالفت کند ایشان را گمراه کننده است و تارک حق در راه است و ایشانند که قرآن را تعبیر و تفسیر کنند و از جانب رسول خدا گفتگو کنند هر کس بمیرد و ایشان را نشناسد به مردن جاهلیت مرده و دین ایشان ورع و عفت است و صدق و صلاح است و حد و جعد در فهمیدن احکام الهی است و ادا کردن امانت است به نیکوکاری و بدکرداری و طول دادن سجده است و شب زنده داشتن و ایستادن در حضور پروردگار است و اجتناب از محرمات است و انتظار فرج و شادگی کار به صدر نیکی صحبت است و نیکویی همسایگی است.(محمدبن علی صدوق، همان، ص 45)
روایتی دیگر از جابربن عبدالله انصاری آمده: چون خداوند عزوجل بر پیامبرش محمد آیه (ای کسانیکه که ایمان آورده اید! از خدا و رسول و اولی الامر خویش فرمان برید، یا ایها الّذینَ آمَنوا اَطیعُوا الله وَ اطیعُوا الرَّسُول و اُولی الاَمر مِنکه) را نازل فرموده عرض کردم: یا رسول الله ما خدا و رسول را شناخته‌ایم اولی الامر که خداوند، فرمانبری از ایشان را در کنار فرمانبری از شما آورده کیان اند؟ پیامبر فرمودند: «ای جابر! آنها پس از من جانشینان من و امامان مسلمان هستند نخستین ایشان علی بن ابی طالب است و سپس حسن و حسین و سپس از او علی بن الحسین و سپس محمدبن علی که در تورات به (باقر) شهرت دارد و تو ای جابر او را درک خواهی کرد هر گاه او را دیدی سلام مرا به او برسان سپس صادق، جعفر بن محمد، سپس موسی بن جعفر سپس علی بن موسی سپس محمدبن علی سپس علی بن محمد سپس حسن بن علی سپس همنام و کم نیه من حجت خدا در زمین و باقیمانده او در میان بندگانش فرزند حسن بن علی خواهد بود همان که خداوند والا نام به دوست او خاور و باختر زمین را بگشاد و همان که از دیدگان شیعیان و او لباش پنهان خواهد شد و در آن زمان جز کسی که خداوند دلش را برای ایمان خالص کرده کسی در اعتقاد به امامت او پایدار نخواهد ماند.»(حسین انصاری، اهل بیت (علیهم السلام) عرشیان فرش نشین، محقق آرش مردانی پور و محمدجواد صابریان، چ 3، بی جا، دارالعرفان، بی تا، صص 65 و 64، ابن شهر آشوب السروری المازندرانی، همان، ج 1، ص 282، احمدین محمد مقدس اردبیلی، کفایة الامر 17 رساله عربی و فارسی، بی جا، کنگره بزرگداشت مقدس اردبیلی، بی تا، ص 53، محمدبن علی صدوق، کمال الدین، ج 2، تهران، اسلامیه، 1295، ص 253)
ادله الامر در روایات تنها بر ائمه معصوم (علیه السلام) تطبیق شده است از جمله در کتاب کافی و تفسیر العیاشی از امام باقر (علیه السلام) درباره تفسیر اولی الامر چنین نقل می‌کنند: اِیّانا عنی خاصّة امر جمیع المؤمنین إلی یوم القیامة بطاعتنا خداوند تنها ما را اراده کرده و به تمام مومنان تا روز قیامت به اطاعت ما دستور داده است.( محمدبن یعقوب کلینی، همان، ج 1، ص 276، محمدبن مسعود عیاشی، تفسیر عیاشی، ج 1، بیروت، الاعلمی المطبوعات، 1400 ق، ص 403، احمدبن علی طبرسی، احتجاج، ترجمه سید محمدباقر خراسانی، ج 2، نجف، النعمان، 1386 ش، ص 370، ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، ج 1، بی جا، نشر فرهنگ اسلامی، 1356 ش، ص 196)

3- آیه فی القربی:

«ذلِکَ الَّذی یُبَشّرُ اللهُ عِبادَهُ الَّذینَ ءَامَنوا وَ عَمِلو الصّلحتِ قُل لّآ اسئَلُکُم عَلَیهِ اَجراً إلّا المَوَدَّةَ فِی القُربی وَ مَن یَقتَرِف حَسَنَة نَزّدِ لَه فیها حُسناً اِنَّ الله غَفورٌ شَکورٌ.»
این همان چیزی است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند به آن نوید می‌دهد. بگو: من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی کنم جز دوست داشتن نزدیکانم و هر کس کار نیکی انجام دهد بر نیکی اش می‌افزاییم چرا که خداوند آمرزنده و سپاسگزار است.(سوره شوری (42)، آیه 23)
روایتی به نقل از ابو نعیم از گروهی که همراه اسیران کربلا می‌رفته اند چون به دمشق وارد شدیم زنان و اسیران را در روز روشن و با روی باز وارد کردند.سنگدلان شامی گفتند: اسیرانی به این نیکویی ندیده‌ایم شما کیستید؟ سکینه دختر حسین گفت: ما اسرای خاندان محمدیم. آنها بر سکوی مسجد، جایی که اسرا را نگاه می‌داشتند نگاه داشته شدند، در حالی که علی بن الحسین(علیه السلام) که در آن هنگام نوجوان بود، در میان آنها حضور داشت پیرمردی از شامیان نزد آنها آمد و گفت: خدایی را سپاس که شما را کشت و نابود کرد و شاخ فتنه را برید و از نکوهش آنها کوتاهی نکرد. چون سخنش تمام شد علی بن الحسین (علیه السلام) به او فرمود: « آیا کتاب خدا را خوانده ای؟» گفت: آری. امام آیا این آیه را: «قُل لا اسألکم علیه اجراً اِلّا المورة فی القربی» بر این رسالت فردی از شما جز دوست داشتن خویشاوندان نمی خواهم، خوانده ای؟ گفت: آری. حضرت فرمود: «ما همان‌ها هستیم» سپس فرمود: آیا این آیه: «و آت ذَالقربی حَقّه» و حق خویشاوندان را ادا کن، خوانده ای؟ گفت: آری.
حضرت فرمود: «ما هم ایشان هستیم» سپس فرمود: آیا این آیه « اِنما یُرید الله لِیُذهبَ عَنکم الرَّجسَ اهل البیت و یُطَهرَّکم تَطهیراً» را خوانده ای؟ گفت: آری. امام فرمود: «ما همانها هستیم» در اینجا مرد شامی دست خود را به آسمان برد و سه بار گفت: خدایا! به درگاه تو توبه می‌کنم، خدایا! از دشمن خاندان محمد و قاتلان اهل بیت محمدبن درگاه تو برائت می‌جویم من قرآن را خوانده بودم، ولی تا امروز این حقایق را درک نیافته بودم.(محمد محمدی ری شهری، همان، ص 77، عباس قمی، منتهی الآمال، ص 555)
در روایتی از ابن عباس بیان شده است در رابطه با آیه شریفه «الا المودة فِی القُربی، جز دوستی کردن با خویشاوندان» سعیدبن جبیر گفت: مقصود خویشاوندان خاندان محمّد است.(محمد محمدی ری شهری، همان، ص 553)
و در روایت دیگری از امام حسین (علیه السلام) آورده شده است (درباره آیه 23 سوره شوری) آن خویشاوندی که خداوند به صله فرمان داده و آن را حقی بزرگ داشته و خیر و خوبی را در آن قرار داده، خویشاوندی ما اهل بیت است که خداوند حق ما را بر همه مسلمانی واجب ساخته است.(همان، ص 555)

4- آیه اولو الارحام:

«وَ الَّذینَ ءامَنوا مِن بَعدُ وَ هاجَروا وَ جهدَوا مَعَکُم فَاولئِکَ مِنکُم وَ اُولُوالاَرحامِ بَعضُهُم اُولی یبعَضٍ فی کِتبِ اللهِ اِنَّ اللهَ بِکُلّ شَیءٍ عَلیمٌ، و کسانی که بعداً ایمان آوردند و هجرت کردند و با شما جهاد نمودند از شما هستند و خویشاوندان نسبت به یکدیگر، در احکامی که خدا مقدر داشته، سزاوارترند، خداوند به همه چیز داناست.(انفال (8)، آیه 75)
کسی که به امام پیشین نزدیک تر باشد سزاوار به جانشینی او است از دیگران و گواه آن آیه اولوالارحام است، و خویشاوندان برخی از ایشان سزاوارترند به برخی در کتاب خدا «و اُولُو الاَرحامِ بَعضُهُم اُولی یَبعضٍ فی کتاب الله» و آیه 4 سوره مریم اینگونه نیز هست و از تمامی این آیات و آیات دیگر که در اینجا بیان نشده فهمیده می‌شود امام رضا (علیه السلام) از مصداق‌های اهل بیت است که در قرآن مجید به آن اذعان شده است.(محمدبن نعمان مفید، الارشاد فی معرفة حج العباد، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، ج 2، چ 9، بی جا، فرهنگ اسلامی، 1378،، ص 202)