مقاله جایگاه زن از دیدگاه امام خمینی (ره )
مولف : مهناز رحیم پور دبیر و مدرس دانشگاه صدرا و عضو شورای پژوهشی حوزه علمیه فاطمیه(س) پاکدشت

چکیده :
این مقاله از منظر قرآنی به یکی از مشهورترین سخنان امام راحل یعنی “از دامن زن مرد به معراج می رود” پرداخته است . روش مقاله توصیفی و تفسیری است که مبتنی بر استنباط نظری از اصلی ترین متن اسلامی یعنی قرآن کریم برداشته شده است .
در طول تاریخ دیدگاه جوامع به جایگاه و ارزش و مقام زن از فراز و نشیب بسیاری برخوردار بوده است . اما در فرهنگ وحی از زن به عظمت یاد شده است . در قرآن از زنان بسیاری به عنوان الگو در کنار پیامبران یاد شده است . آیات شریفه قرآن به معراج حضرت موسی (علیه السلام ) و حضرت عیسی (علیه السلام ) وپیامبر خاتم (صلوات الله علیه وآله ) اشاره کرده است،در این مقاله با نگاه قرآنی به ارتباط موضوع دامن زن ومعراج مرد پرداخته شده است.
کلیده واژه :
مادر موسی ، حضرت مریم ،آمنه بنت وهب

مقدمه :
از منظر رهبر فقید انقلاب زن نقش بزرگی در اجتماع دارد . “زن مبداء همه خیرات و سعادت ها و مربی جامعه است . اوست که با تربیت صحیح خود انسان ساز است و کشور را آباد می کند . “(صحیفه نور / ج 6 / ص187 )
از نظر امام نقش زنان در عالم از ویژگی های خاصی برخوردار است . صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سر چشمه می گیرد . زن تنها موجودی است که می تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحو.یل دهد که برکاتش یک جامعه ، بلکه جامعه ها به استقامت و ارزشهای والای انسان کشیده شوند . ( صحیفه نور / ج16 / ص125 )
از نظر امام ،حضرت فاطمه (س) و حضرت زینب (س) الگوهای برازنده و فراگیر هستند که زنان مسلمان باید در تمام زمینه ها از آنان پیروی کنند . زیرا هویت انسانی در آنها جلوه گراست .
حضرت زهرا (س) زنی است که فضایل او همتراز فضایل بی نهایت پیامبر اکرم (ص) و خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام است . زنی که هرکس با هر بینشی درباره او گفتاری دارد . ولی از عهده ستایش او بر نیامده است . او زنی روحانی و ملکوتی و به تمام معنا انسان است . اوست که حرکت معنوی را از مرتبه طبیعت شروع کرده ، و با قدرت الهی و تربیت رسول اکرم (ص) به مرتبه ای رسیده که دست همه از او کوتاه است . اینگونه زن یکی از اهداف آفرینش است و زیر بنای فضیلت های انسانی و ارزشهای والا است . از نظر رهبر فقید انقلاب زهد وتقوی و عفافی که حضرت زهرا(س) داشته سر مشق بانوان و ورود به روز زن در گرو پیروی از سرور بانوان عالم است . ( صحیفه نور / ج19 / ص279 )
از دیدگاه امام زن نقش بزرگی در اجتماع دارد ، اوست که مظهر تحقق آمال بشر و پرورش دهنده ی زنان و مردان است ، و جمله مشهور از ” دامن زن مرد به معراج می رود ” (همان / ج6 / ص134 ) برخاسته از بینش قرآنی امام است که به اصالت بخشیدن به شخصیت تاثیر گذار زن در تکوین بعد جسمانی و روحانی هر انسان گفته شده است .
مراد از معراج چیست ؟ و آبا این سخن امام ریشه قرآنی دارد ؟
معراج آدمی پرواز او به سوی مبدأ و منشأ وجود است . معراج انسان کامل دیدار خداوند و رسیدن به باری تعالی است ، و اوج صعود جسم و جان است از پهنه ی خلقت و سیر آفاق وانفس به عرش خداوند . و این امر شگفت و بارگران از هر وجودی و روحی که متحمل آن باشد بر نمی آید . معراج درک اصل لقاء الله بر اساس آیه “انا لله وانا ا لیه راجعون ” ( بقره /151 ) است . آنچه قابلیت این شرایط را فراهم می آورد مقام بندگی است . قرآن کریم به معراج سه پیامبر اشاره کرده است . آنان که به ملاقات پروردگار نائل شده اند عبارتند از : حضرت موسی (ع) براساس آیات 142 به بعد سوره اعراف ” ولما جاء موسی لمیقاتنا وکلمه ربه قال ربی ارنی انظر الیک …..” .حضرت عیسی مسیح (ع) به هنگام عرو ج از زمین به آسمان بر اساس آیه 55سوره آل عمران ” اذ قال الله یا عیسی انی متوفیک و رافعک الی ومطهرک من الذین کفروا . ….. “. و رسول خاتم صلی الله علیه واله بر اساس آیه 1 سوره اسری ” سبحان الذی اسری بعبده لیلا من النسجد لاحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حوله من ایاتنا ..". و آیات اولیه سوره نجم .
قرآن از مادر موسی و عیسی علیهما السلام وتاریخ از مادر نبی مکرم اسلام ( صلوات الله علیه و آله) به نیکی و شایستگی یاد کرده است . اکنون به شرح حال مختصری از این بانوان می پردازیم.
مادر موسی (ع)
در وحی و الهام علاوه بر قدرت فاعل(خداوند ) قابلیت الهام گیرنده تیز لازم است ؛ و تا قابلیت نباشد کسی از الهامات ربانی برخوردار نمی شود . پدران و مادران انبیاء و اولیاء الهی باید پاک از عیوب اخلاقی و اعتقادی با شند تا قابلیت برخورداری از وحی با الهام ربانی باشند . زیرا نطفه از صلب و رحم تأثیر می پذیرد ؛ و خلقیات و ملکات انسانی متأثر از اصلاب و ارحام است ؛ و بخصوص مادر که خلق و خوی و تمام حالات و کردارش در دوران بارداری و شیردهی بر نوزاد تأثیر می گذارد . به همین جهت حضرت موسی (ع) در کاخ فرعون شیر هیچ زنی را نخورد و تنها شیر مادر خود را قبول کرد . قرآن کریم در این باره می فرماید :
“و اوحینا الی امّ موسی ان ارضیعه فاذا خفت علیه فالقیه فی الیمّ ولا تخافی و لا تحزنی انا رادوه الیک و جاعلوه من المرسلین ” (قصص / 10 )
“وَ حرّ منا علیه المواضع من قبل فقالت هل ادلّکم علی اهل بیت یکفلونه لکم و هم له ناصحون ” (قصص / 13 )
واژه وحی در قرآن به چهار معنا آمده است : 1- اشاره پنهانی 2- هدایت عزیزی 3- الهام (سروش غیبی) 4- وحی رسالی . گاهی انسان پیامی را دریافت میدارد که منشأ آن را نمی داند ، به ویژه در حالت اضطرار ، ناگهان درخششی در دل او پدید می آید که راه او را روشن می سازد . این پیام های ره گشا ، همان سروش غیبی است که از پشت پرده ظاهر شده و به مدد انسان می آید . بر پایه این آیات مادر موسی به هنگام تولد فرزندش نگران حال او شد . ناگهان بارقه ای در خاطرش گذشت که با توکل بر خدا او را شیر دهد . هرگاه احساس خطر کرد او را در صندوقی قرار داده بر روی آب رها کند ؛ و بر خاطرش گذشت که طفل به او باز میگردد و هرگز نباید اند وهناک باشد . این گونه خاطره های روشن کننده راه و نجات دهنده از بیم و هراس ، الهام رحمانی و عنایت ربّانی است که در مواقع ضرورت به یاری بندگان صالح می آید . ( معرفت ، 1378 ، ص22 )
مادر موسی زن والا مقامی بوده که مورد عنایت خاص حق تعالی واقع شده ، به خصوص که فرزند دیگر او هارون (ع) نیز مقام نبّوت و رسالت داشته است . و از دیگر فرزند او که خواهر موسی و هارون بوده قرآن تلویحاً از درایت و هوشمندی او سخن گفته است .و در روایات از بانوان برگزیده محسوب میشود. س (قصص/12 ) از یو کابد* ، مادر موسی ، به عنوان اسوه ی تسلیم در برابر فرمان پرودگار می توان نام برد .
حضرت مریم(س)
حضرت مریم(س) دختر عمران نبیّ و مادر مسیحا در قرآن کریم به عنوان اسوه عفاف و پاکدامنی معرفی شده است . این زن در درک کمالات معنوی هم افق و همتای انبیاء مرسل در قرآن یاد شده است . قرآن مجید وی را یکی از بزرگترین اعجاز های آسمانی معرفی میکند که وجود عیسی (ع)یکی از تجلیّات کمال روحانی وی است . ( انبیاء/91 )
فضایل این بانو بسیار است . واو تنها زنی است که نامش در قرآن برده شده است. قرآن کریم به سخن گفتن او با فرشتگان ( آل عمران/37 ) خوردن روزی بهشتی ( آل عمران/37 ) برگزیده شدن او از سوی خداوند ( آل عمران/42 ) پاکدامنی (تحریم/12 ) و راستگویی (مائده/75 ) وی اشاره کرده است . امام صادق (ع) درباره ایشان می فرماید : “خدا مریم را برای ذریّه پیامبران برگزید و هر چیز زشتی را از او پاک گردانید و او را بر همه زنان زمان خود برتری داد …” (طباطبائی/ 1367/ج3/ 183-200 )
اما به تصریح آیات قرآن عاملی که در برگزیدگی مریم موثر واقع شد دعای مادر او حنّه بود . فرآن مجید میفرماید:"اذ قالت امرات عمران رب انی نذرت لک ما فی بطنی محررا فتقبل منی انک انت السمیع العلیم “لذا آیات 35 و 36 سوره آل عمران در واقع بیانی از راز انعکاس و اکتساب موثر و تحول بخش روحی و اخلاقی می باشد که افرادی را برای اصطفاء آماده میکند . این نذر نشانگر آن است که قلب مادر سرشار از ایمان و اخلاص نسبت به خدا بود که عزیزترین متعلقات خود را برای او نذر میکند و به او تسلیم میدارد ؛ و چون ویژگی اصلی ربّ پرورش و رویاندن است خداوند متعال با اشاره لطیف با کلام ” فتقبلها ربها بقبول حسن وانبتها نباتا حسنا …. ” (آل عمران /37 ) مریم (س) را بذر گیاهی شکوفنده که دارای استعدادهای شایسته و نهفته است تشبیه می کند .” بر اساس حکمت متعالیه گاهی یک نفس قدسی با خواست خود علل و اسباب باطن عالم را به کار می اندازد . و استجابت دعا هم نوعی مقام تصرّف در کاینات و نوعی مقام تکوینی است که مادر مریم (س) به چنین مقامی رسیده بود ؛ ” ( طالقانی / 1358 / ص112-130 باتلخیص )از این رو فرزندش مویّد به روح القدس و مجرای فیض و رحمت باری تعالی ؛ و مادر پیامبر اولوالعزمی همچون عیسی مسیح (ع)گردید. .
مادر پیامبر خاتم (ص)
آمنه دختر وهب بن عبدمناف
وی بانویی است جلیل القدر در طهارت و تقوا که در میان بانوان قریش بی نظیر و سرآمد بود . اگر چه اطلاعات تاریخی و اسناد محدودی درباره ی آن حضرت وجود دارد . اما آنچه آدمی را جاودانه می سازد صفات نیکو و اخلاق شایسته اوست .
آمنه (س) از خاندان بنو زهره همواره در افتخارات بزرگ قریش و حوادث پر شکوه مکه شریک بودند . عبدالمطلب قبل از خواستگاری آمنه نزد عبدالله آمد و چنین گفت : پسرم آمنه دختری است از خویشان تو و در مکه مانند او دختری نیست . سپس فرمود : فو الله ما فی بنات اهل مکه مثلها لانّها محتشمه فی نفسها طاهره مطهره عاقله دینه ( مجلسی/ ج15 / ص399 ) یعنی “سوگند به عزت و جلال خداوند که در مکه دختری مثل او نیست . زیرا او با حیا و ادب است و نفسی پاکیزه دارد و عاقل و فهیم و دین باور است .” دینه به معنای طاعت و گروهی به معنای هر آنچه با آن بندگی خدا می شود . ( ابراهیم انیس / 1375 / ص307 )
“شیخ صدوق در اعتقادات خود می فرماید : اعتقاد ما این است که پدران پیامبر (ص) از آدم تا عبدالله و ابوطالب و همچنین آمنه مادر پیامبر مسلمان بوده اند . ( بحار /ج15 ) محتشم از حشمت گرفته شده است و به معنای گرفته بودن و حیا داشتن است . و محتشمیه بر معنای ادب و حیا است . ( معجم الوسیط /سص177 ) فهیم بودن از صفات اولیای الهی است . و عبدالمطلب آمنه را با کلمه عاقله ستوده است . در توصیف این بانو کریمه نوشته اند : (( انها کان وجهها کقلقه القمر المضیه و کانت من احسن النساء جمالا و کمالا و افضلهنّ حسبا و نسبا )) (جویباری ، 1391 ، ص292)
“به درستی که چهره اش مثل ماه نورانی بود ، در زیبایی و کمال از بهترین زنان به شمار می آمد و از نظر صفات و دودمان نیز از بهترین ها بود” یعنی هم پاکیزگی ظاهری داشت و هم پاکی معنوی . ( به نقل از ماهنامه کوثر ، شماره16 )
بی تردید الفاظ به تنهایی قادر به بیان عمق و گستردگی صفات والای و با کمال آمنه نیست . زیرا وی مادر اشرف مخلوقات و خاتم پیامبران است که خدای تعالی درباره اش می فرماید : “سبحان الذی اسری بعبده لیلاً من المسجد الحرام الی المسجد الاقصا الذّی بارکنا حوله لنریه من ایاتنا انّه هو السمیع البصیر ” (اسری/1 )

منابع :
قرآن کریم
کتاب مقدس ، بی تا ، بی جا ، سفر خروج ، ص59.
1- انیس ، ابراهیم و دیگران ، المعجم الوسیط ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1375.
2- دفتر نشر آثار امام خمینی ، صحیفه نور .
3- جویباری ،محمود ،خصایص الفاطمیه ،نشر ام ابیها ،1391 .
4- طالقانی ، محمود ، پرتوی از قرآن ، نشر شرکت سهامی 1358.
5- طباطبائی ، محمد حسین ، المیزان ، مترجم محمد باقر موسوی همدانی ، نشراسلامی1367.
6- ماهنامه کوثر ، شماره 16، 1377 .
7- مجلسی ،محمد باقر ، بحار الانوار ، نشر اسلامیه .
8- معرفت ، محمد هادی ، علوم قرآنی ، قم التمهید ، 1378.