بررسی آثار سفر از منظر آیات و روایات

·          سید علی صالح

نگاه قرآن و روایات به سفر، نگاه به رشد و تعالی انسان است. آنچه از آیات و روایات برداشت می‌شود تأیید و تأکید بر سفر است اما نه به عنوان ابزاری برای خوش گذراندن و تفریح، بلکه سفر می‌تواند ابزاری برای کسب معرفت و آگاهی‌ و نیز تعالی روحانی باشد. دو فایده معرفتی برای سیر و سفر در قرآن ذکر شده است. یکی آگاهی و پندآموزی از تاریخ پیشینیان؛ پس از فرازهایی که در قرآن امر به گردش در زمین کرده است، عبرت گرفتن از تاریخ به دنبال آمده است. و دیگری معرفت آفاقی به نشانه‌ها و شناخت خدا از راه نشانه‌های آفاقی.

پندآموزی از تاریخ

قل سیروافي الارض ثم انظروا کیفکان عاقبة المکذّبین [انعام،11]، بگو: در زمینسیرکنید، سپس بنگرید عاقبت کسانیکهآیات ما را دروغ می‌پنداشتند.قل سیروافي الارض فانظروا کیفکان عاقبة المجرمین [نمل،69]، بگو زمین را بپیمایند، پس بنگرید فرجام کسانی را که بزهکار بودند.

أفلم یسیروافي الارض فینظرواکیفکان عاقبة الذین من قبلهم [یوسف،109]،آیا آنان در زمینسیرنکردند، تا بنگرند عاقبت و پایانکارپیشینیان را.

در نامه۳۱ نهج البلاغه، امیرالمؤمنین فرزندش حسن (علیهم‌السلام) را به فراگرفتن تاریخ دعوت می‌کند و می‌فرماید خواندن تاریخ، تجربه کردن زندگی دیگران است.

«پسرم درست است که من به اندازه همه کسانی که پیش از من می‌زیسته‌اند عمر نکرده‌ام اما در کردار آن‌ها نظر افکندم؛ و در اخبارشان تفکر نمودم و در آثار آن‌ها به سیر و سیاحت پرداختم تا بدانجا که همانند یکی از آن‌ها شدم بلکه گویا در اثر آنچه از تاریخ آنان به من رسیده با همه آن‌ها از اول تا آخر بوده‌ام. من قسمت زلال و مصفایزندگی آنان را از بخش کدر و تاریک بازشناختم و سود و زیانش را دانستم.»

سفر در قرآن، مطالعه تاریخ است و تجربه کردن راه‌هایی است که دیگران رفته‌اند.

شناخت خدا از راه نشانه‌های آفاقی

سیر در آفاق، آگاهی از چگونگی آفرینش و برقراری نظام هستی را به ارمغان می‌آورد و این نشانه‌ها به مثابه براهینی بر اثبات امکان حیات مجدد و نیز علم و قدرت حق‌تعالی است.  سنریهم آیاتنا في الآفاق و في انفسهم حتی یتبیّن لهم انه الحق [فصلت،53]. نشانه‌هایمان را در آفاق و در جان‌هایشان به آنان نمایاندیم تا برایشان روشن شود که او حق است. در این آیه، سیر آفاقی و نیز سیر انفسی هر دو راهی برای تبیین حق معرفی شده‌اند.

آثار سفر در روایات

در روایات آثار دیگری برای سیر و سفر ذکر شده است. در شعری منسوب به امیرالمؤمنین که در دیوان منسوب به ایشان ذکر شده است، پنج فایده برای سفر شمرده می‌شود.تغرب عن الأوطان فی طلب العلی                 و سافر ففی الأسفار خمس فوائدتفرج همّ و اکتساب معیشة و علم و آداب و صحبة ماجد

برای کسب برتری از وطن خود دور شو و سفر کن که در مسافرت پنج فایده است: برطرف شدن اندوه، به دست آوردن روزی و دانش و آداب زندگی و هم‌نشینی با بزرگواران.

با نگاهی به دیگر روایات، آثار دیگری را نیز می‌توان برای سفر برشمرد.

1.شادابی تن و روح

در حدیث نبوی آمده است: «سافروا تصحّوا» سفر کنید، تا سالم بمانید.

2.فزونی اندیشه

مشاهده‌ شگفتی‌های آفرینش و برخورد با دیگر طوائف و شنیدن آراء آنان از لوازم سفر است که باعث تأمل و تفکر می‌شود. حضرت رسول اکرم در روایتی به این مطلب اشاره دارند: «سافروا، فإنّکم إن لم تغنموا مالا افدتم عقلا»، سفر کنید؛ همانا اگر در سفر مالی به چنگ نیاورید، به حتم اندیشه شما فزونی خواهد گرفت.

3.شناسایی بهتر اطرافیان

روشن است کهدوستیانسان‌ها با یکدیگر، جز در هنگامه‌های سختی و عسرت، محکنمی‌خورد. سفر این فرصت را در اختیارمی‌گذاردکه مردم یکدیگر را بیازمایند و از پایداری و میزانوفاداری دوستان خود آگاه شوند. از همین‌روست کهامیر مؤمنان، علیعلیه‌السلامفرموده‌اند: «السفر میزان الاخلاق». سفر ترازوی اخلاق است.

نیز امام صادق فرموده‌اند: «لا تسم الرجل صدیقا سمة معروفة حتیتختیرهبه ثلاث: تغضبه فتنظر غضبه، یخرجه من الحق الی الباطل، و عند الدینار و الدراهم و حتی تسافر معه». تا کسی را به سه چیزنیازموده‌ای، وی را دوست خود مخوان: او را به خشم آر و بنگر که در آن حالت، آیا از حق به سوی باطل می‌گراید؟ دیگر آن‌که او را به درهم و دیناربیازمای و سوم این‌که او را با خود هم‌سفرکن، و در سفر او را بیازمای.

4. برخورداری از رزق و نعم الهی

بخش عمده‌ای از تجارت و مبادلات روزمره وابسته به سفرهای تجاری است. به تعبیر قرآن در سوره جمعه، برایبرخورداری از فضل الهی، باید در

زمینپراکنده شد و راه دادوستد و تجارت را پیش گرفت: «فانتشروا فی الأرض و ابتغوا من فضل الله». در زمینپراکندهشوید و فضل خدای را بجویید.رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیزفرموده‌اند: «سافروا تصحّوا و تغنموا». سفر کنید تا سالم شوید و غنیمتبرید. نیز امام صادق علیه‌السلام از پدران بزرگوار خود و آنان از رسول گرامیاسلامصلی الله علیه و آله نقل کرده‌اندکه: «سافروا تصحّوا و ترزقوا». سفر کنید تا سلامت ییابید و روزی برگیرید.