بسمه تعالی

24 آبان، روز آغاز هفته کتاب و کتابخوانی مصادف است با روز درگذشت عارفی که عمر 79 ساله خود را، در راه شکوفایی معارف دینی و ترویج آن در جامعه انسانی صرف نمود و بزرگداشت بزرگ مردی با نام و آوازه علامه سید محمدحسین طباطبایی است. مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای، در قسمتی از پیام خود به مناسبت سالگرد ارتحال علامه طباطبایی، ایشان را چنین ستودند: «او (علامه طباطبایی) مجموعه ای از معارف و فرهنگ اسلام بود، فقیه بود، حکیم بود، آگاه از اندوخته های فلسفی شرق و غرب بود، مفسّر قرآن بود، از علوم اسلامی، یعنی علومی که از اسلام نشأت گرفته، یا از آن تغذیه کرده است، مطلع بود… شخصیت او، در لابه لای این دانستنی های بسیار، به کمک ریاضتی مداوم و درازمدت پرورده، صیقل یافته و پرداخته شده بود. از کسانی بودکه تنها مکتب جامعی چون اسلام می تواندامثال او را در دامان پربرکت خویش پرورش دهد». استاد شهید مرتضی مطهری، در هنگام یاد از وی ، از تعبیر «روح و جانم فدای او» استفاده می کردند و  درباره علت علاقه و ارادت به ایشان می گویند: من فیلسوف و عارف بسیار دیده ام و احترام مخصوص من به ایشان نه به خاطر این است که ایشان یک فیلسوف است، بلکه احترامم به این جهت است که او عاشق و دلباخته اهل بیت است. علامه در ماه رمضان، روزه خود را با بوسه بر ضریح مقدس حضرت معصومه علیهاالسلام افطار می کرد. ابتدا پیاده به حرم مطهر مشرف می شد، ضریح مقدس را می بوسید، سپس به خانه می رفت و غذا می خورد. این ویژگی اوست که مرا به شدت شیفته ایشان نموده است». پس بزرگداشت علامه سید محمدحسین طباطبایی، ارج گزاری به تمامی عارفان، دلدادگان حریم اهل بیت(ع) و عالمان دینی است که با سخت کوشی های خود، اوج دانش، معنویت و روحانیت را به انسان ها تفهیم نموده اند. از این رو در این بروشور سعی نموده به معرفی شخصیت و آثار ایشان پرداخته شود .

حقیقت طلبی یکی از ویژگی های علمی علامه طباطبایی بود و در این راه زندگی و سرمایه عمر خود را صرف نمود. همیشه پیش از پیروی از جریان های رایج ، به دنبال حقیقت بود و هر گاه با تامل و تحقیق حقیقت را می یافت و چیزی را کشف می کرد، در بیان و اظهار آن تردید روا نمی داشت. اهل هیاهو و جوسازی هم نبود و تنها از راه تدریس و گفتار و نوشتار معارف، نظرات خود را مطرح می ساخت.

از ویژگی های دیگر علامه طباطبایی، می توان به توجه به تحقیقات ، یافته های دیگر دانشمندان در دانش های گوناگونِ روز حتی متفکران غیر مسلمان اشاره نمود. ایشان در عین تسلّط بر فلسفه و عرفان و متون اسلامی، هرگز خود را در این محدوده محصور نساخت، بلکه مرزهای معرفت و تحقیق را تا منابع غیراسلامی نیز گسترش داد و معتقد بود که «باید جهان را شناخت و نباید خود را در برج های خویش محصور و منزوی کرد». آشنایی علامه با معارف دیگر مکتب ها و حوزه های فکری دیگر، سطحی نبود و عمق و غنای بالایی داشت. به طور مثال با هانری کربن فیلسوف فرانسوی استاد دانشگاه و اسلامشناس غربي از طریق شهید مطهری آشنا شدند و مباحثاتی با هم داشتند که از سال 1336 هجري شمسي شروع شد و بيش از 20 سال ادامه پيدا كرد كه نتايج اين مباحثات به چهار زبان فارسي، عربي، فرانسه و انگليسي در کتاب «شیعه: مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کربن فرانسوی» منتشر شده است.

ترویج نویسندگی و پرورش و تربیت تنی چند از نویسندگان یکی از خدمات بزرگ علامه طباطبایی به جامعه دینی زمان خویش بود. یکی از شاگردان ایشان می گوید: «در سال 1335که حملات و تبلیغاتِ مادی گری در ایران افزایش یافته بود و هیچ مقاله دینی و نشریه علمی در ایران وجود نداشت که پاسخ گوی نیازهای روز باشد، استاد انجمنی متشکل از فضلای آن روز حوزه به وجود آورد و از آنان، نویسندگی و تنظیم مقالات در موضوعات مختلف را درخواست کرد. طرح موضوع توسط خود استاد انجام می گرفت و نگارش مقالات بر عهده دیگران بود که شهید مطهری، شهید قدوسی وامام موسی صدر از شمار کسانی بودند که اولین مقالات را تهیه و تنظیم کردند». علامه نویسندگی خود را در نگارش آثاری به زبان های عربی و فارسی، مقدمه و تقریظ بر کتب و نیز چند یادداشت مختصر مصروف نمود که در ذیل به معرفی آثار مهم و چکیده ای کوتاه از آن ها پرداخته شده است.

از آثار عربی می توان : رسائل سبعه، رسائل التوحیدیه، حاشیه الکفایه، تعلیقه علی بحارالانوار، تعلیقه علی الاصول من الکافی،تعلیقه واحده علی مرآه العقول،تعلیقه علی الاسفار الاربعه،علی و الفلسفه الالهیه، رساله فی التوحید، رساله فی العلم، بدایه الحکمه، المیزان فی تفسیر القرآن، نهایة الحکمة، رساله الولایه، رساله فی علم النبی (صلی الله علیه وآله و الامام علیه السلام بالغیب) را برشمرد.

آثار فارسی ایشان شامل اصول فلسفه و روش رئالیسم، شیعه: مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کربن فرانسوی، شیعه در اسلام، قرآن در اسلام، آموزش دین: برای کودکان، بررسی های اسلامی جلد اول، اسلام انسان معاصر (جلد دوم بررسی های اسلامی)، بررسی های اسلامی جلد سوم (۹۶ صفحه اول آن)، اشعار است.

از خدمات دیگر علامه طباطبایی نوشتن مقدمه یا تقریظ بر کتاب هایی همچون : المراقبات میرزا جواد ملکی تبریزی، وسائل الشیعه حر عاملی، نورالثقلین حویزی، تفسیر عیاشی، مفاهیم القرآن جعفر سبحانی، روش اندیشه شهید محمد مفتح، عشق و رستگاری احمد زمردیان، داستان زنده ها عبدالکریم اقدمی، بشارات عهدین، کتاب در مورد حج، التقریظ علی الفرقان فی تفسیرالقرآن محمدصادقی می باشد.

چند یادداشت مختصر هم از این استاد گرانسنگ به جای مانده است که: دولت پوشالی و دست نشانده ای به نام اسرائیل، گفت وگویی با استاد درباره شهید مطهری، دو اظهار نظر مختصر درباره بعضی آثار مرحوم دکتر علی شریعتی، رساله ای در مبدأ و معاد، رساله ای در نبوت، رساله ای در عشق، رساله ای در مشتقات، حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری، سلسله انساب طباطبائیان در آذربایجان، منظومه ای در خط نستعلیق، روابط اجتماعی در اسلام ترجمه مباحثی اجتماعی از تفسیر المیزان که در ارتباط با آیه آخر سوره آل عمران بیان شده است از آن موارد هستند.

روابط اجتماعي در اسلام؛ انسان و اجتماع، انسان و رشد اجتماعي او، پايه زندگي اجتماعي، آزادي در اسلام، مرز مملكت اسلامي و پيروزي دين حق در سراسر جهان عناوين اين كتاب پرارج است.

عقايد و دستورهاي ديني؛ تعريف دين، ارتباط با خدا و آثار آن، فطري بودن دين، تاريخ اديان، پيامبران گذشته و انبياي اولوالعزم، دعوت رسول خدا و هجرت و جنگ هاي ايشان، امامت استمرار نبوت، ولايت و اهل بيت علیهم السّلام مباحثي اخلاقي براي خودسازي و جامعه سازي، مباحثي فقهي علمي و .. از مطالب اين كتاب است.

بررسي هاي اسلامي؛مجموعه اي است زرّين از مقالات و رساله هاي استاد كه همچون دايره المعارفي گرانبها در علوم اسلامي نورافشاني مي كند.

تفسيرالميزان؛ اين كتاب حاصل بيست سال كوشش و پشتكار مرحوم علاّمه رحمه الله است. دايره المعارفي گرانبها و دربردارنده بحث هاي فلسفي، اجتماعي، روايي، اعتقادي، تاريخي و … با تكيه بر آيات قرآن كريم است.

بِدايَهُ الحِكمه؛ كتابي است بسيار مفيد و حائز اهمّيت كه به منظور يك دوره تدريس فشرده فلسفه براي دوستداران علوم عقلي در مدرسه حقّاني قم و به درخواست شهيد قدّوسي تدوين شد. در اين كتاب همچون نِهايه از متون درسي حوزه و برخي دانشگاه هاي كشور قرار گرفته است.

نِهايَهُ الحِكمه؛ اين اثر براي تدريس فلسفه با توضيحي بيشتر و عمقي افزون تر و سطحي عالي تر تدوين شد.

اصول فلسفه و روش رئاليسم؛ بينش علامه و شناخت مقتضيات زمان و مكان باعث نگارش اين اثر نفيس شد. مباحثي كه در آن روز ماترياليست ها و مادّيون مطرح مي كردند تا با انحراف انديشه جوانان، كويري بي حاصل از پهنه وجود آدميان به وجود آورند موجب شد مرحوم علاّمه طباطبايي قلم به دست بگيرد، اثري گرانقدر و روشني آفرين براي هميشه پديد آورد.

شيعه در اسلام؛ در اين اثر گرانبها كيفيت پيدايش شيعه، انشعابات آن، اعتقادات شيعه دوازده امامي، توحيد، نبوت، معاد و امامشناسي بحث شده و در پايان پيرامون تاريخ زندگي دوازده امام علیهم السّلام و ظهور امام عصر، حضرت مهدي عجّل الله تعالی فرجه الشّریف به اختصار نكات بسيار مفيدي بيان شده است. اين كتاب به زبان انگليسي نيز ترجمه شده است.

منابع:

سایت حوزه نت، در محضر علامه طباطبایی(رحمت الله علیه)، محمد حسین رخشاد

در آسمان معرفت، آیت الله حسن زاده آملی(حفظه الله)

سایت راسخون ، علامه طباطبایی از دیدگاه بزرگان

پایگاه : azha.ir                                 واحد پژوهش مدرسه علمیه فاطمیه(س) پاکدشت آبان ماه 1396