برخی از نویسندگان و مورخان گذشته و معاصر، حقایق تاریخی را تحریف نموده و ادعا کرده اند که امام حسن(ع) قصد جنگ و مخالفت با معاویه نداشت، بلکه از روز اول درصدد بود تا از معاویه امتیازات مادی گرفته و از زندگی راحتی برخوردار شود و اگر مخالفتهایی با معاویه می کرد، بقصد تضمین آن امتیازها بود !!
اسناد تاریخی فراوانی در دست است که این اتهام را رد می کند زیرا اگر پیشوای دوم نمی خواست با معاویه بجنگد، معنا نداشت که تدارک سپاه ببیند و آماده ی جنگ شود .
مورخان باتفاق این واقعه را ثبت کرده اند که امام (ع) آماده ی جنگ شد، لیکن از یک سو به خاطر وجود چند دستگی و عدم هماهنگی سپاه و از سوی دیگر در اثر توطئه های خائنانه معاویه، نیروهای نظامی امام(ع) پیش از جنگ و برخورد با دشمن از هم پاشیده شد و مردم از اطراف ایشان پراکنده شدند .
پیشگویی پیامبر صلی الله علیه واله وسلم درباره صلح امام حسن (ع)
درخصوص حضرت امام حسن (ع) در مقام کلي بايد همان جايگاه عظيم امامتي که در ديگر ائمه اطهار(عليهم السلام) درابعاد و اطراف و نمودهاي عميقش متصور است، در آن حضرت نيز جستجو کنيم. چه آنکه به فرموده حضرت رسول (ص( هنگامی که امام حسن(ع) کودک بود، رسول گرامی اسلام با اشاره به ایشان فرمودند:"این فرزند من سرور مسلمانان است و خداوند به وسیله ی او در میان دو گروه از مسلمانان صلح برقرار خواهد ساخت .” 1همچنین در جای دیگری فرمودند :” حسن و حسین دو پیشوای مسلمانان هستند خواه صلح کنند، خواه نبرد و جهاد ."2
هدف از صلح
علت صلح امام(ع) شانه خالی کردن از مسئولیت نبود بلکه دلایل گوناگون داشت که عمده ی آن، عدم آمادگی روحی مردم و همکاری آنها با امام بود . چه بسا تحمل شهادت برای امام آسانتر بود از پذیرش صلح، اما او نیز مانند سایر امامان باید تنها به فکر نجات اسلام و مسلمین و برگذیدن موثرترین مشی مبارزه می بود . مردم باید به چشم خود ماهیت پلید بنی امیه را می دیدند تا برای قیام و مبارزه با آنها آماده شوند.
مردم عراق با تبلیغات گسترده ی معاویه، عوام فریبی ها و وعده های دروغینش، گویی مسخ شده و از اطراف امام(ع) پراکنده شدند با وجودی که ایشان مکررا به آنها هشدارداده و روشنگری می فرمود. بنابراین اگرچه پیشوای دوم، با معاویه صلح کرد، اما مبارزه را در سطح دیگری آغاز نمود و اجازه داد تا مردم خود، تجربه ی تلخ حکومت اموی را بچشند و تصمیم بگیرند .
پیشوای دوم صلح را در ابتدای راه برنگزید بلکه در انتهای آن، و پس از شکست در همه ی جبهه های جهاد پذیرفت . او مصلحی بود که جز به صلاح نمی اندیشید و جهاد دردناک او در وسیع ترین میدانها و گسترده ترین ابعاد صورت گرفت .
چهره ی پلید معاویه در سایه ی صبر امام، آشکار شد
معاویه به هیچ یک از مفاد صلح عمل نکرد و دوران حکومت او برای مردم از سیاه ترین و پر مصیبت ترین دورانها بود، از قتل و تهدید و شکنجه تا محاصره اقتصادی و خودداری از دادن حقوق مالی شیعیان علی (ع) و زیر پا گذاشتن احکام اسلامی و سنت امیرالمومنین علی (ع) و ….. سرانجام نیز امام حسن (ع) را مسموم کرد .
“ابن ابی الحدید” درباره جنایات معاویه می نویسد : ” شیعیان هرکجا که بودند به قتل می رسیدند . بنی امیه دستها و پاهای اشخاص را به احتمال اینکه شیعه هستند، می بریدند ! هر کس معروف بود به دوستداری و دلبستگی به خاندان پیامبر(ص)، زندانی می شد و یا اموالش به غارت رفته و خانه اش ویران می شد . اتهام به دوستی علی (ع) از اتهام به کفر و بی دینی بدتر شمرده می شد …”
در این دوران سخت، مردم کم کم از خواب غفلت بیدار شده و به ماهیت غیر اسلامی بنی امیه پی بردند . آنها هرگاه به یاد روزگار حکومت علی (ع) می افتادند، اندوهناک می شدند و از سستی هایی که در حمایت آن امام و فرزند گرامیشان، کرده بودند سخت پشیمان می شدند . آنها چون به یکدیگر می رسیدند، همدیگر را سرزنش می کردند و می پرسیدند ؛ چه باید کرد و چه خواهد شد ؟
آگاهی جامعه اسلامی، کم کم موانع قیام را هموار کرد و سبب شد تا قیام امام حسین (ع) شکل بگیرد .
صلح امام حسین (ع) !
مهم‌ترین هدف امام حسن علیه‌السلام از صلح آن بود که پرده از چهره طاغوتیان زمان خویش بردارد و آنان را آن طور که بودند، بشناساند، تا از عملی شدن نقشه‌هایی که برای از بین بردن رسالت جدّش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله وسلم کشیده بودند، جلوگیری کند. از برکت این تدبیر امام حسن علیه‌السلام بود که برادرش سیدالشهدا علیه‌السلام آن انقلاب بزرگ را که روشنگر حقیقت و عبرت‌بخش خردمندان بود، به وجود آورد.
این دو برادر، دو رویه یک رسالت بودند که وظیفه و کار هر یک در جای خود و در اوضاع و احوال خاص خود، از نظر ایفای رسالت و تحمل مشکلات، و نیز از نظر فداکاری و از خودگذشتگی، درست معادل دیگری بود. امام حسن علیه‌السلام از بذل جان خود دریغ نداشت، و امام حسین علیه‌السلام در راه خداجانبازتر از امام حسن علیه‌السلام بود؛ چیزی که هست، امام حسن علیه‌السلام جان خود را در یک جهاد خاموش فدا کرد و چون وقت شکستن سکوت رسید، حادثه کربلا واقع شد؛ قیامی که پیش از آن که حسینی باشد، حسنی بود.
پس از شهادت امام حسن، امام حسین (ع) بمدت ده سال تحت حکومت معاویه و پایبند به صلحی که منعقد شده بود، زندگی کرد تا زمانی که معاویه مُرد و طبق صلحنامه، باید حکومت مسلمین به امام حسین (ع) واگذار می شد .
اما معاویه پیش از مرگش اقدام به گرفتن بیعت برای یزید کرده بود (که خلاف صلحنامه بود) و قصد داشت حکومت موروثی اموی را تشکیل دهد . تلاش او برای گرفتن بیعت از امام حسین (ع) ثمر نداد تا اینکه از دنیا رفت …..3
پی نوشت:
1-نورالابصار، ص 121
2-مناقب ال ابی طالب، ابن شهر آشوب، ج 3 ،1394
3-برگرفته ار کتاب سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی

همکار فرهنگی طلبه فارغ التحصیل :محبوبه خوانساری